Fotocredits: Sammy Slabbinck

Moderne liefde in perspectief van maatschappelijke ontwikkelingen

Moderne liefde en hun vraagstukken. Steeds vaker kom ik ze tegen in mijn praktijk. 20-30’ers die me hun eigentijdse problemen voorleggen. Ze vertellen me over hun verwachtingen van de liefde. Wat vertrouwen, commitment en intimiteit voor hen betekent. Hoe ze proberen om dit te verenigen in hun liefdesrelatie met behoud van keuzevrijheid, persoonlijke ontwikkeling en geluk.

Deze set van behoeften en verlangens creëeren eigentijdse relatieproblemen. Dit verlangt nieuwe oplossingsrichtingen. Niet alleen willen we nu veiligheid en geborgenheid maar ook spanning, avontuur en nieuwigheid in onze liefdesrelatie.

In dit artikel lees je meer over de maatschappelijke ontwikkelingen die het landschap van de liefde en relaties veranderden. Moderne liefde is hiervan het gevolg. Dit artikel geeft hierin helderheid, zodat je de moderne liefde beter begrijpt.

Sociale en economische ontwikkelingen beïnvloeden relatie- en gezinsvormingen

Rond de Tweede Wereldoorlog had men hele andere verwachtingen van een relatie dan nu. Een groot aantal maatschappelijke ontwikkelingen schepten een voedingsbodem voor de huidige moderne liefde.

Maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden namelijk altijd de relatie- en gezinsvorming. Dat gold voor je overgrootouders, je opa en oma en je ouders. En ook hoe jij je liefdesleven vandaag de dag vorm geeft. Een getrouwde Nederlandse vrouw bijvoorbeeld had in 1952 niets te vertellen binnen het huwelijk. Zelfs de wet onderstreepte haar handelingsonbekwaamheid. Vandaag de dag vinden we dat ondenkbaar.

Vooroorlogse periode

Het standaard levenspatroon was voor veel mensen geboren vóór de oorlog het dominante model. Dat ging ongeveer als volgt. Voor hun huwelijk werkten ze beiden, maar ze bleven bij hun ouders wonen. Ze trouwden vanuit huis en kregen kinderen. Zij zorgde voor het huishouden en de kinderen. Haar baan had ze opgezegd, zoals de meeste vrouwen destijds. Ze bleven bovendien getrouwd tot de dood van één van de partners. In dit hoeksteenmodel was het huwelijk het vertrekpunt. Middels dit huwelijk gaf men samen de relatie, het gezin en het leven vorm. Hun identiteit vormde zich gaandeweg de relatie. Traditioneel burgerlijke waarden zoals huwelijk, gezin, financiële zekerheid en maatschappelijk aanzien speelden een belangrijke rol.

1945-1959 Naoorlogse periode

De economie herstelde zich voorspoedig. Oer-Hollandse deugden zoals zuinigheid, degelijkheid, hard werken, sparen en sober leven voerden de boventoon. Dát en de wereldwijde economische groei droegen bij aan het succes van de wederopbouw. De opgeruimde wederopbouwmentaliteit en het bijbehorende gemoraliseer, veroorzaakte bij de opkomende schrijvers echter een allergische houding. Omringende landen zagen Nederland zelfs als een morele natie. Het heette onkuisheid en een zonde als je je niet hield aan de volgende regels:

• seks mocht alleen binnen het huwelijk
• homoseksualiteit heette ontucht
• echtscheiding was ondenkbaar,
• kinderen buiten het huwelijk was een schande
• getrouwde vrouwen werkten niet buitenshuis

Opheffing handelingsonbekwaamheid van vrouwen in 1956

Tot 1957 was het ja-woord meteen de laatste vrije daad van de vrouw. Daarna had ze niets meer te vertellen binnen het huwelijk. Hiermee stonden gehuwde vrouwen gelijk aan geesteszieken of onmondige mensen. Alleen met toestemming van haar man mocht ze bijvoorbeeld een spaarrekening openen. Ook de vaderlijke macht was doorslaggevend bij een meningsverschil. Alleen als er namelijk maar één de baas is, voorkom je ruzies binnen het huwelijk. Dát was de gedacht er achter.

Wel mocht ze zelfstandig boodschappen doen. Hij had het immers te druk met geld verdienen. Hiermee benadrukte dit model de vrouw als huisvrouw en de man als kostwinner.

Standaard trouwen in gemeenschap van goederen

Volgens de wetgeving was de man het hoofd van het huwelijk. 93% van de echtparen trouwden in algemene gemeenschap van goederen trouwden in 1957. Vrouwen konden echter hierover alleen maar beschikken met goedkeuring en medewerking van hun echtgenoot. Rechtshandelingen uitvoeren op eigen houtje mocht ze immers niet. Vastlegging van persoonlijke eigendommen gebeurde soms wel via huwelijkse voorwaarden. Ook in dit geval kon ze er alleen over beslissen als hij het goed vond.

Ideaal burgerlijk gezin de norm

Kort na de tweede wereldoorlog kreeg het gezin extra aandacht middels het initiatief Gezinsherstel brengt Volksherstel. Hiermee kreeg het gezin een belangrijke rol in het overbrengen van waarden en normen, en het aanleren van sociale vaardigheden. Op deze manier kwam er een gezondere samenleving, dacht men vroeger. Met dit initiatief wilde de overheid namelijk de ontsporende jeugd een halt toeroepen. Dat gold ook voor ongewenst moederschap en een toename van echtscheidingen. Het gezin als hoeksteen van de samenleving bleef de norm. Binnen deze gezinnen heerste een duidelijke taakverdeling. Idealiter bestond het burgerlijk gezin uit een gehuwd stel (man met vrouw) met kinderen.

1960 – 1970 Sociale en culturele revolutie

Uitbouw verzorgingsstaat

De uitbouw van de verzorgingsstaat maakte dat steeds meer mensen onbekommerd genoten van de toegenomen welvaart. De overheid voerde een ‘voorwaardenscheppend beleid’ met ruimte voor individuele keuzen. Iedereen kreeg een gegarandeerd minimum levensstandaard op het gebied van opleiding, inkomen, voeding, huisvesting en gezondheidszorg. Hiervoor zorgde onder andere de invoering van de bijstandswet in 1965. Het gevolg hiervan was dat het ook een gescheiden vrouw met kinde­ren een bestaansminimum garandeerde.

De Wet herziening echtscheidingsrecht uit 1971 maakte het vervol­gens eenvoudiger om uit een teleurstellend huwelijk te stappen. Hiervoor was echtscheiding juridisch alleen mogelijk als de reden ten minste aan één van de volgende gronden voldeed:

• over­spel
• curatele op grond van verkwisting
• een gevangenis­straf van vier jaar of meer
• mishandeling

Het aantal echtscheidingen verdriedubbelde overigens binnen 10 jaar na de invoering van beide wetten.

Teruglopende invloed van de kerk

De invloed van de kerk en andere zuilorganisaties (vakbond, krant, omroep, vereniging, etc.) nam sterk af. Tot aan de jaren zestig was 80% van de bevolking lid van een kerk. Inmiddels daalde dat tot 25% in 2016.

Onderzoekers van het rapport God in Nederland zien eveneens een verschuiving van verticale naar horizontale transcendentie: het geloof in God of een hogere macht en een leven na de dood neemt sterk af. In plaats daarvan hechten veel mensen meer aan een bewust en verantwoordelijk leven in het hier en nu. Hieruit volgt dat de eeuwigheid zich ook beperkt tot het hier en nu.

Vandaar dat ook huidige relaties hun toegevoegde waarde in het hier en nu moeten waarmaken.

Babyboomers doorbreken vooroorlogse standaardlevensloop patroon

De eerste babyboomers (geboren 1945- 1959) bereikten een volwassen leeftijd. Ze richtten hun leven anders in dan de vooroorlogse generaties. Grote veranderingen vonden plaats in opvattingen, waarden en normen. De babyboomers doorbraken hiermee het standaardlevensloop patroon. Ze experimenteerden met andere vormen van samen leven. Samenwonen vóór het huwelijk was zo’n verandering. Net als wachten met het krijgen van kinderen, het blijven werken van vrouwen na het eerste kind en scheiden. Deze moderne levensloop heet daarom wel de keuzelevensloop. De veranderingen verliepen voortvarend: slecht één op de tien mannen geboren rond 1960 volgde nog de standaardlevensloop.

Introductie anticonceptiepil en vrouwenemancipatie

De anticonceptiepil kwam in Nederland beschikbaar in 1964. Vrouwen stelden het moederschap uit. Ze konden dat immers nu betrouwbaar plannen met behulp van anticonceptie. vrouwen gingen massaal studeren en werken. Door het loskoppelen van seks en voortplanting barstte vervolgens de seksuele revolutie los. Immers, de kans op ongewenste zwangerschappen werd praktisch nul. Daarbij veranderde de beschikbaarheid van anticonceptie de normen over goed en fout rondom thema’s als relaties en seksualiteit. Seks voor het huwelijk gebeurde steeds vaker. Mannen en vrouwen experimenteerden met losse seksuele contacten.

Bovendien streefde de 2^e feministische golf een aantal doelen na om vrouwen uit achtergestelde posities te bevrijden:

• gelijk loon voor gelijk werk
• arbeidstijdverkorting
• betere kinderopvang
• recht op zelfbeschikking van het eigen lichaam
• herverdelen van huishoudelijke – en zorgtaken.

Opkomst jeugdcultuur met eigen taal, kleding en muziek

Door de welvaartsgroei hoefden jongeren geen loon meer af te staan aan hun ouders. Hierdoor kregen ze meer geld te besteden. Gelijkgestemde jongeren vormden vervolgens een subcultuur. In de jaren 60-70 bijvoorbeeld verzetten de hippies, provo’s, indo rockers, soulkikkers, nozems, skinheads zich tegen de heersende cultuur. Een jongerencultuur is echter niet zomaar een groep. Ze hanteren een code. Deze code bestaat uit eigen waarden en normen die vorm krijgt in taal, kleding en muziek. Zo’n ‘peergroup’ draagt bij aan het vormen van een eigen en hyperpersoonlijke identiteit. En waar voorheen de volwassenen als rolmodel dienden, vervullen nu juist idolen en leeftijdsgenoten deze functie. Al deze verschillende subculturen stellen jongeren nu in staat om fluïde rollen aan te nemen en te experimenteren. Het traditionele denken in manlijk en vrouwelijk vervaagt mede hierdoor.

Toename individualisering

Door al deze maatschappelijke ontwikkelingen, nam de individualisering verder toe. Dat uitte zich in een toenemend verlangen naar autonomie, authenticiteit en zelfontplooiing. Binnen deze persoonlijkheidscultus past het recht op een privéleven, waarin je kan doen en laten wat je wilt. Hierdoor ontstonden er nieuwe normen ten aanzien van het huwelijk, gezin, kinderen en (echt)scheidingen.

1975 Modernisering

De culturele veranderingen kwamen in een rustiger vaarwater. De langdurige recessie en het daarop gebaseerde ‘no nonsens’ beleid leidden tot een verzakelijking en flexibilisering op allerlei fronten.

Steeds bredere lagen van de bevolking uitten nieuwe opvattingen, waarden en normen. Ook nu raakten economische en sociale veranderingen aan de levensloop van mensen. Ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld, digitalisering, flexibilisering, toenemende baanonzekerheid grepen hierop in. Ook buiten de werkvloer vertonen we vandaag de dag steeds meer flexibiliteit. Love hoppen in de slaapkamer bijvoorbeeld. Met als gevolg dat de samenstelling van de aanwezigen op een verjaardag nogal eens verandert.

De vanzelfsprekendheid van een blijvende relatie neemt immers steeds meer af.

Pragmatische generatie bouwt verder aan de geluksbeleving

De pragmatische generatie (geboren 1970–1980) maakte hun eigen individuele keuzes in het leven. De babyboomers plaveiden de weg hiervoor. Flexibiliteit, geluk in het leven, het doen van ‘mijn eigen ding’, jezelf zijn, vormen nu de belangrijkste waarden. Van baan wisselen werd standaard. Werken vinden ze belangrijk maar niet zaligmakend. Steeds meer en vaker onderhandelen ze met elkaar over van alles en nog wat.

Met de toename van individuele keuzevrijheid neemt de informalisering van relatie- en gezinsvorming steeds verder toe. Met als gevolg ook een grotere breekbaarheid van relaties.

Opnieuw gaan samenleven

Ook weer na een scheiding of het overlijden van één van de partners kiest het gros opnieuw voor een volgende partner. Hierdoor ontstaan er allerlei nieuwe gezinsvormen, zoals een samengesteld gezin. Tot rond de Tweede Wereldoorlog hadden we slechts één huwelijk tot de dood er op volgde. Vandaag de dag gaan we meerdere relaties aan met verschillende personen. Ter illustratie, ongeveer 20 duizend mensen beëindigden hun relatie in 1970. Inmiddels verbreken elk jaar opnieuw zo’n 200 duizend personen hun huwelijk, geregistreerd partnerschap of informele relatie.

Ingrijpende invloed van internet op relaties en de liefde

Sinds de jaren 90 veranderde het daten ingrijpend door de opkomst van het internet. Nooit eerder konden we met zoveel potentiële partners in contact komen. En nooit eerder was flirten en daten zo privé en anoniem. Tegelijkertijd delen we via social media een zorgvuldig en perfect geconstrueerd privéleven. Niemand plaatst foto’s online van avonden bankhangen, jengelende kinderen en weer geen bevredigende seks tijdens een exotische reis op Bali.

Affaires kregen ook een heel andere dynamiek. Zowel in de privésfeer als publiekelijk. Het online publiceren van seksuele escapades kreeg hierdoor een hele andere dimensie. In de privésfeer komen de meeste affaires overigens uit door ontdekking van het online contact van de geheime relatie. Dit gebeurt per ongeluk of omdat een achterdochtige partner op onderzoek uitgaat.

Zwanger raken zonder seks

De voortplantingsgeneeskunde nam eveneens een grote vlucht na de eerst in-vitro behandeling in 1978. Na een slagingskans van 8% in de jaren 80 gaat nu zo’n driekwart van de koppels met een baby naar huis. En een geaccepteerde manier om een kind te krijgen, betreft het draagmoederschap. Hierbij draagt een draagmoeder het kind voor de wensouders. Na de geboorte adopteren de wensouders vervolgens het kind. 

Huwelijksbootje nu ook formeel voor 2 mannen / vrouwen

Vanaf april 2001 mochten 2 mannen of 2 vrouwen met elkaar trouwen in Nederland. Tegelijkertijd veranderden de regels voor adoptie: 2 getrouwde mannen / vrouwen kunnen samen een kind adopteren.

Non-monogame relaties steeds meer bespreekbaar

Ondanks dat de samenhang verandert tussen liefde, huwelijk, seksualiteit en voortplanting geldt seksuele exclusiviteit als norm binnen de meeste liefdesrelaties. Toch bestaan er ook non-monogame relaties in allerlei soorten en maten. Een niet-monogame relatie met instemming van beide partners komt naar schatting bij 4 à 5% van de Nederlanders voor. Het kan hierbij gaan om alleen seks met anderen (swingers) of bijvoorbeeld om meerdere volwaardige liefdesrelaties (polyamorie) naast elkaar.

Gescheiden financiën: trouwen onder huwelijkse voorwaarden

Voor 2018 trouwde je automatisch in een algehele gemeenschap van goederen. Per 01.01.2018 veranderde de algehele gemeenschap van goederen in een beperkte gemeenschap van goederen. Je bezittingen en schulden van voor je huwelijk, blijven nu van jou. Die komen dus niet in de gemeenschap van goederen terecht. Het doorvoeren van deze verandering past beter bij de huidige tijdsgeest. Waarom zou je namelijk verantwoordelijkheid nemen voor de schulden die je partner maakte nog voordat je hem kende? En waarom zou je je bezittingen die je opbouwde lang voordat je hem kende, willen delen? Wil je wel alles blijven delen? Maak dan alsnog huwelijkse voorwaarden op waarbij je al je bezittingen deelt met je partner. Dat betekent dat na een scheiding ook je ex de helft van de bezittingen krijgt. Ook al bouwde je dat op voordat je haar kende.

De tijdelijkheid van moderne liefde

Een gevolg van vrouwenemancipatie, afnemende invloed van de kerk, toenemende welvaart en individualisering is onder andere de informalisering van relatie- en gezinsvorming. Daarnaast zorgt de nadruk op zelfontplooiing en het streven naar geluk er voor dat de huidige Millenials (20-30’ers) hoge eisen stellen aan zichzelf, een partner en een relatie. Hedonistische waarden, zoals het streven naar voortdurend geluk en genot spelen hierbij een belangrijke rol naast het streven naar succes en aanzien. De kwaliteit van de moderne liefde moet vooral ondersteunend zijn aan de eigen identiteit en ontwikkeling en niet beperkend. Blijkt deze relatie teleurstellend, dan gaat de zoektocht door naar een volgende partner.

Bronnen