Waarden en normen: hun impact op de liefde, relaties en intimiteit
De afgelopen decennia deden zich grote veranderingen voor op het gebied van de liefde, relaties en intimiteit. Zo trouwen we later en krijgen we op steeds hogere leeftijd kinderen. Ook verbreken we relaties vaker en ontstaan er allerlei nieuwe relatie- en gezinssamenstellingen.
Deze veranderingen staan niet op zichzelf. Naast maatschappelijke veranderingen ondergingen ook de waarden en normen in de Nederlandse samenleving belangrijke wijzigingen. Beide ontwikkelingen beïnvloeden hoe we liefdesrelaties en ouderschap vormgeven.
In dit artikel lees je meer over de waarden die relatiegedrag beïnvloeden. Om relaties en de daaruit voortvloeiende vraagstukken helder te krijgen, helpt het om persoonlijke liefdesperikelen in een bredere context te plaatsen. Een lens die daarbij helpt, is te kijken door de lens van waarden.
Relatiegedrag in vogelvlucht: van hoeksteenmodel naar deksteenmodel
De teruglopende invloed van de kerk, modernisering en individualisering zorgen voor steeds meer individuele keuzevrijheid. Hierdoor maken we steeds meer persoonlijke keuzes. Dat geldt ook ten aanzien van partnerrelaties. Vandaag de dag hechten we bijvoorbeeld steeds meer belang aan het realiseren van eigen doelstellingen en behoeften. Bovendien willen we door onze investeringen in persoonlijke ontwikkeling, studie en carrière een partner die naadloos aansluit op onze zorgvuldige opgebouwde identiteit. In het huidige deksteenmodel stellen we hogere eisen aan een partner en de liefdesrelatie. Voldoet deze niet aan de verwachtingen? Dan stappen we sneller uit deze teleurstellende relatie.
In het hoeksteenmodel daarentegen was het huwelijk ooit het vertrekpunt om je identiteit en je leven verder vorm te geven. En alleen door de dood van één van de partners eindigde het huwelijk.
Kortom, van een blijvende relatie voor het leven gingen we naar relaties met een meer tijdelijk en flexibel karakter.
Wat zijn waarden?
Waarden zijn opvattingen over wat we goed en belangrijk vinden. Waar we naar streven. Waarden geven dus richting aan ons doen en laten. Als we bijvoorbeeld respect voor privacy een belangrijke waarde vinden, dan doen we ons best om dit te realiseren. We lezen dan bijvoorbeeld niet stiekem de what’s-app berichten van onze geliefde.
Een waarde omschrijven we vaak met één woord. Waarden maken deel uit van een (sub)cultuur, een groep gelijkgestemden en dus ook van een liefdesrelatie. Niet alle waarden vinden we even belangrijk.
Timo (27) vindt bijvoorbeeld vrijheid en autonomie het allerbelangrijkste, terwijl zijn partner Masha (29) het gezin op de eerste plaats zet. Je voelt wel aan dat dit problemen geeft. Verderop in het artikel vertel ik je meer over deze praktijksituatie.
Set van waarden
Waarden veranderen ook door de tijdsgeest. Meestal verloopt dat heel geleidelijk. Vaak hangen afzonderlijke waarden sterk samen. Zo’n betekenisvolle set van waarden noemen we dan een waardenpatroon, waardensysteem of waardeoriëntatie. Een voorbeeld hiervan is het hedonistische waardenpatroon, waarbij je streeft naar zoveel mogelijk geluk en genot. Hierover later meer.
Uit een waarde volgt vervolgens de norm.
Wat zijn normen?
Een norm is een gedragsregel (geschreven en ongeschreven) over hoe je sociaal wenselijk met elkaar omgaat. Een norm is dus gekoppeld aan een waarde en hiervan afgeleid.
Voorbeeld 1
Waarde: Respect
Norm: Een hand geven bij een kennismaking
Voorbeeld 2
Waarde: Traditie
Norm: Op bezoek bij je ouders met de feestdagen
Voorbeeld 3
Waarde: Onafhankelijkheid
Norm: Zelf je geld verdienen
Waardeoriëntatie in Nederland
Het onderzoeksprogramma ‘Sociaal-culturele ontwikkelingen in Nederland ‘SOCON’ houdt elke 5 jaar een nationale enquête in de Nederlandse samenleving. Uitgebreide mondelinge ondervragingen brengen onder andere de waardeoriëntatie in kaart. Het eerste onderzoek vond plaatst in 1980.
Op grond van de antwoorden onderscheiden de onderzoekers de volgende vier oriëntaties in de Nederlandse samenleving:
- Familiaal burgerlijk (familialisme): nadruk op huwelijk, gezin en kinderen
- Economisch burgerlijk (economisme): nadruk op beroep, carrière en financieel-maatschappelijke zekerheid
- Maatschappelijk-kritisch waardenpatroon (egalitarisme): nadruk op politieke – en maatschappelijke gelijkheid
- Hedonistisch waardenpatroon (hedonisme): nadruk op genieten van het leven in het hier & nu, vrijheid om zelf te bepalen wat je wilt, zelfontplooiing, creativiteit, inspraak, autonomie
Het familiaal – en economisch burgerlijk patroon samen heet ook wel het traditionele burgerlijk waardenpatroon.
Verschuivingen van waarden in de Nederlandse samenleving
Het huwelijk en het gezin behoorden tot de belangrijkste waarden in 1980. Genieten van het leven kwam op de tweede plaats. Trendsettend in de groep van een meer genietende levensstijl en gerichtheid op zelfontplooiing was de leeftijdsgroep 1968 – 1993. Op de derde plaats tenslotte stond carrière maken.
Uit het keurslijf van het traditioneel burgerlijk waardenpatroon
Tot ver in de jaren 60 was dus het burgerlijk normen- en waardenstelsel de richtlijn voor succes. Hard werken, spaarzaamheid, soberheid, matigheid, zelfbeheersing, goede manieren en maatschappelijke betrokkenheid golden als belangrijk. Evenals het huwelijk en het gezin.
Deze hiërarchie van waarden veranderde echter tijdens de afgelopen dertig jaar. Burgerlijkheid riep meer en meer negatieve associaties op en daarvan moest je je bevrijden. Burgermansfatsoen maakte meer en meer plaats voor zelfontplooiing en autonomie. Assertiviteit, empathie, individuele vrijheid en genieten in het hier & nu verdrongen het huwelijk en het gezin van de eerste plek. Op de voet gevolgd door carrière en vooruitkomen in het leven. In plaats van het huwelijk en het gezin schoven de meer hedonistische waarden dichter toe naar het belang van een carrière en het realiseren van financiële zekerheid.
Waardenonderzoek onder jongvolwassenen
Een ander onderzoek naar de invloed van waarden op demografisch gedrag (onder andere uit huis gaan, samenwonen, trouwen, relatiebreuk en ouderschap) maakte gebruik van de gegevens afkomstig uit de Panel Studie naar Sociale Integratie van Jongvolwassenen in Nederland ‘PSIN’. De onderzoekers gingen na of er onder jongvolwassenen ook waardenpatronen te onderscheiden waren, die ze voor hun persoonlijke leven belangrijk vonden.
Uit de analyses kwamen de onderstaande 5 waardeoriëntaties naar voren.
Sets van persoonlijke waarden gericht op doelen die jongvolwassenen nastreven
- Geborgenheid, zekerheid, een duidelijk doel in het leven, een ordelijk en spanningsvrij leven leiden, het benadrukken van het belang van een relatie met een partner en het verantwoordelijk opvoeden van kinderen
- Veel aandacht besteden aan werk en opleiding, dingen doen die aansluiten bij je kennis en vaardigheden, nuttig en zinvol bezig zijn, oriëntatie op een carrière met als mogelijkheid om eigen capaciteiten te kunnen realiseren en betekenis te geven aan eigen bestaan
- Veel contacten met vrienden en het ontvangen van veel kameraadschap (het sociale netwerk buiten de relatie is belangrijk).
- Vrijheid om te doen en laten wat je wilt, beschikken over veel vrije tijd en geen dingen doen die op je zenuwen werken. Het zich ongestoord richten op individuele genoegens.
- Onafhankelijkheid van je ouders en zelf verantwoordelijkheid dragen. De behoefte om deel uit te maken van de wereld van de volwassenen.
Welke set van waarden iemand op nummer 1 zet verschilt natuurlijk per persoon.
Autonomie en de invloed op relatiegedrag
Naast deze sets van persoonlijke waardeoriëntaties onderzochten de onderzoekers ook welke waarde jongeren hechten aan autonomie.
Het onderzoek toonde aan dat de waarde autonomie sterk samenhangt met de levensloopkeuzes van jongvolwassenen. Hoe belangrijker ze autonomie vinden hoe jonger ze op zichzelf gaan wonen. Eerst wonen ze zelfstandig alleen. Pas later kiezen ze ervoor om samen te wonen. Vervolgens trouwen ze op latere leeftijd en stellen ze de kinderwens uit: eerst genieten van de vrijheid. De kans op een relatiebreuk is voor deze groep die sterk aan autonomie hecht overigens ook groter.
Jongeren die dus veel belang hechten aan autonomie, zelfontplooiing en individuele vrijheid stellen het aangaan van verstrekkende verplichtingen, zoals het huwelijk en ouderschap, uit. Jongeren daarentegen die veel belang hechten aan een burgerlijk gezinsleven beginnen juist op relatief jonge leeftijd met een relatie en een gezin.
Praktijkcase: Masha en Timo lopen muurvast
Dit stel kwam bij mij een week nadat hij hun huis verlaten had en bij zijn moeder ingetrokken was. Zij bleef radeloos achter met hun 2-jarig zoontje. Niet begrijpend hoe hij dit kon doen. Naar hun kind toe. Dat hij haar niet meer leuk vond, daar kon ze mee dealen. Maar dat hij niet meer naar zijn zoontje omkeek, kon er bij haar niet in. Wat moest ze tegen het knulletje zeggen? Of ik misschien hun gesprekken kon begeleiden, want samen praten lukte niet meer.
Gevangen in de relatie
Om een lang verhaal kort te maken. Hun verschillen bleken onoverbrugbaar. Zij wilde graag met hem een knus gezin naast haar parttime baan. Huisje-boompje-beestje maakte haar gelukkig. Hij zag dat leven duidelijk niet meer zitten. Voelde zich een gevangene. Hij was er niet aan toe om zich te settelen en zo’n grote verantwoordelijkheid te dragen. Liever ging hij met vrienden naar festivals in plaats van naar de speeltuin. Of met een rugzak op vakantie naar verre en exotische oorden in plaats van op een camping met een zwembadje. Hij had nooit gedacht dat een kind zo zijn leven zou opslokken.
Relatiebreuk als gevolg van onoverbrugbare verschillen
Hun conflictpunten gingen niet alleen over hun verschillen in waarden. Er speelde veel meer waar we mee aan de slag gingen. We keken echter ook door de lens van waarden en normen naar hun problematiek. Dit gaf ze een helderder beeld. Ze realiseerden zich dat ze beiden écht verschillende dingen nastreefden. Dat ze nooit op een lijn zouden komen hoe ze hun leven wilden inrichten. Ze kozen dan ook voor het beëindigen van hun liefdesrelatie.
Hoe geef jij de moderne liefde vorm?
Zowel waarden en normen als maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden hoe we ons liefdesleven vorm geven. Het staat niet los van hoe jij over de liefde, relaties en intimiteit denkt of wat je er van verwacht.
In onze complexe wereld met een dwingende consumptiecultuur, likes en swipes, de emotie als leidende kracht en schijnbaar oneindige keuzemogelijkheden zoeken we ook voortdurend naar de liefde. En als we de liefde gevonden hebben, blijkt het een behoorlijke klus om de liefde levend te houden en te verdiepen. Regelmatig lukt dat niet meer, omdat de juiste kennis en vaardigheden ontbreken om die sprankelenden relatie te creëren. Hoe zorg jij voor het ontwikkelen van vaardigheden die je relatie naar een next level brengen?
Juist het hedendaagse landschap van de moderne liefde en intimiteit roept hele nieuwe vraagstukken op. Zo ben ik wel benieuwd welk vraagstuk er momenteel bij jou speelt. En wat doe jij om hierin helderheid te krijgen?
Ik lees het graag in een reactie hieronder of e-mail het naar mij.